Overwegingen vanuit het recente burgerinitiatief van de Stichting Levenseinderegie (https://www.levenseinderegie.nl). Ik ondertekende het manifest voor dit initiatief (https://www.levenseinderegie.nl/het-manifest-burgerinitiatie). Vandaar deze inbreng. Er zijn inmiddels wereldwijd al 31 landen en staten die euthanasiewetgeving hebben. (Ook) In Nederland is euthanasie geen recht maar een gunst, want niet u maar de dokter bepaalt of u euthanasie krijgt. En 1/3 van alle aanvragen wordt niet gehonoreerd. De Stichting Levenseinde Regie (SLR) wil hierin verandering brengen en ontwikkelde een wetvoorstel Levenseinderegie waarin u zélf bepaalt of u euthanasie krijgt.
Volgens dit wetsvoorstel krijgt de arts in de eerste fase nu slechts een informerende rol en hoeft hij niet meer te voldoen aan bepaalde voorwaarden om euthanasie te mogen geven. Datzelfde geldt voor de in het leven te roepen nieuwe functie van levenseindebegeleider. Diens taak is om controleren of de verzoeker zélf vindt ondraaglijk en/of uitzichtloos te lijden, geen redelijke andere oplossing dan levenseindehulp ziet, goed is geïnformeerd over medische mogelijkheden, en nagaan wat de verzoeker vrijwillig en weloverwogen wenst. Elke inhoudelijke externe bindende toets verdwijnt. Er is sprake van een vorm van procedurele rechtvaardiging en rechtvaardigheid.
Legitimation durch Verfahren – een procedurele rechtvaardigheid
Dat deed mij denken aan het rechtstheoretisch georiënteerde boek Legitimation durch Verfahren van Niklas Luhmann, dat voor het eerst in 1969 werd gepubliceerd. In navolging van Luhmann stelt Nick Huls dat het in juridische procedures niet gaat om het vinden van de waarheid, omdat ‘waarheid’, net als ‘rechtvaardigheid’ een subjectief begrip is. 'De primaire functie van procedures', zo schrijft Huls, 'is gelegen in de bindende beslissingen die zij genereren. (…) De functie van het proces is te bewerkstelligen dat de verliezer in zijn ongelijk berust.' Huls stelt: 'Net als Luhmann meen ik dat het idee dat de rechter aan waarheidsvinding doet, onze blik op de ware aard van juridische procedures vertroebelt.' Objectieve begrippen ontbreken.
De voorzieningen in het nieuwe wetsvoorstel levenseinderegie doen mij ook denken aan de rol van een trouwambtenaar van de burgerlijke stand. Die verandert ook de burgerlijke staat van iemand. Maar is passief en heeft een controle functie: 'Wilt u ...? En Wat is daarop uw antwoord?' De trouwambtenaar kan en mag het niet 'beter weten', zo van 'ik ben er onvoldoende van overtuigd dat u voldoende van elkaar houdt ; of 'er zijn vast wel betere alternatieven voor u'. Dat zouden we ons niet kunnen voorstellen. Toch? Wat natuurlijk onverlet laat dat er allerlei regels zijn voor dit Verfahren, tot en met de mogelijke en niet mogelijke locaties toe.
De positie van de NVVE
Ik ben al een aantal jaren lid van de NVVE. In mijn aanvankelijke contacten met Wim van Dijk was ik zo naïef zijn Stichting en de NVVE in elkaars verlengde te zien. Dat zijn ze natuurlijk ook wat betreft de doelstelling. Maar de wegen verschillen. De NVVE houdt vooralsnog vast aan de huidige euthanasiewet. De vereniging is huiverig om verdergaande veranderingen in werking te zetten of zelfs maar te ondersteunen. Zulks uit angst dat de situatie zou kunnen verslechteren. Waar die angst op gebaseerd is, is mij nooit helemaal duidelijk geworden. Op de website van de NVVE zegt ze er het volgende over:
De NVVE is toch ook voorstander van meer zelfbeschikking?
'Ja, dat klopt. Mensen die wilsbekwaam zijn en er goed over nagedacht hebben, moeten zelf kunnen bepalen wanneer, waar en hoe ze op een waardige manier sterven. De NVVE en de Stichting Levenseinderegie denken hier hetzelfde over. De NVVE vindt ook dat er meer keuzevrijheid moet bestaan. De een past het beter om een euthanasietraject met een arts te doorlopen, de ander kiest liever voor volledige autonomie. Er is alleen verschil van mening over hoe meer zelfbeschikking te bereiken.'
Waar gaat dat verschil van mening over?
'De Stichting Levenseinderegie wil de huidige euthanasiewet veranderen. De NVVE vindt dit gevaarlijk. Sinds 2002 is er een uiterst zorgvuldige euthanasiepraktijk ontstaan. Artsen die bereid zijn euthanasie te verlenen, kunnen goed uit de voeten met de Wtl. De wet is uniek in de wereld. Als er aanpassingen worden gedaan aan een wet, kunnen er vervelende dingen gebeuren. Er is het risico dat het kind met het
badwater wordt weggegooid, want politieke partijen kunnen aanpassingen aangrijpen om euthanasie juist moeilijker te maken. De Algemene Ledenvergadering bepaalde eerder dat de NVVE zich moet inzetten voor de bescherming van de Wtl, de basis van de euthanasiewetgeving waar de NVVE sinds 1973 voor vocht.'
Waarom steunt de NVVE het Burgerinitiatief Levenseinderegie dan niet op het punt
van de rol van de arts?
'Omdat, zoals hierboven al aan de orde kwam, sleutelen aan een goede, bestaande wet grote risico’s met zich brengt. Als de NVVE hierin meegaat, is er een kans dat euthanasie moeilijker wordt en de vrijheid van sterven dus juist ingeperkt wordt. De NVVE maakt zich sterk voor meer keuzevrijheid, maar wil dit met aparte wetgeving geregeld zien.' (https://www.nvve.nl/actueel/nieuws/standpunt-nvve-
over-burgerinitiatief-levenseinderegie).
Als Beleidsrichting geeft de NVVE anno 28 oktober 2024 (voorbereiding Ledenoverleg en Algemene Vergadering in november 2024) onder het opschrift 'Naar Keuzevrijheid van sterven als mensenrecht' als ideaal kernachtig samengevat in concept de volgende kernboodschap:
'Ik heb de vrijheid om waardig te sterven, op de manier, de plek en het moment die ik verkies. Over het levenseinde praten is normaal en maatschappelijk geaccepteerd. Als ik wil sterven en mijn doodswens is vrijwillig en weloverwogen, zijn de benodigde informatie, hulp en middelen om deze wens te realiseren beschikbaar.'
Voor mij is de NVVE te passief. Met de huidige wettelijke regeling gaat het niet tot een 'mensenrecht' komen, maar blijft euthanasie een gunst. De NVVE wil ook een 'middel' ter beschikking stellen. Ook dat vind ik geen goed idee. Het hierboven weergegeven plan van de Stichting Levenseinderegie sprak en spreekt mij dan ook meer aan. Geen gunst maar recht. Weg uit het strafrecht. Geen inhoudelijke toetsingen, maar procedurele zekerheden. Geen middelverstrekking maar de huidige procedure door een arts, op basis van vrijwilligheid.
Het wetsvoorstel Voltooid Leven van D’66
Een soort tussenpositie wordt ingenomen door het wetsvoorstel van D’66. Op 17 juli 2020 diende D66 het initiatiefwetsvoorstel ‘Voltooid Leven’ in. Dit wetsvoorstel heeft als doel om mensen van 75 jaar en ouder hulp bij zelfdoding te verlenen als ze vinden dat hun leven ‘voltooid’ is. In november 2023 diende D66 het initiatiefwetsvoorstel ‘Wet toetsing levenseindebegeleiding van ouderen op verzoek’ in.
Doelstelling van deze wet is het vergemakkelijken van hulp bij zelfdoding voor ouderen bij wie geen sprake is van lijden op basis van een medische grondslag.
Uitgangspunten zijn dat een oudere (want er is een grens van 75 jaar of ouder) zelf een middel inneemt, dat door een Levenseindebegeleider wordt verstrekt. De oudere is wilsbekwaam en heeft op film of papier aangegeven dat hij dodelijke middelen wil innemen. Het proces duurt met drie gesprekken minimaal 6 maanden (zie 4.).
'De Memorie van Toelichting vermeldt op pg 22: Barmhartigheid houdt ook in, dat wanneer iemand een intrinsieke (wat betekent dat?), duurzame wens heeft, deze persoon niet wordt belemmerd in het uitvoeren van deze wens en op pg 23: … niet langer versperren van de toegang tot de voor een humane dood benodigde middelen. Dat lijkt mooi, maar er zijn integendeel beperkingen, omdat de levenseindebegeleider de beslissende rol van de arts overneemt. Op pg 26: De levenseindebegeleider moet wél overtuigd raken van de coherentie en duurzaamheid van de stervenswens, waarbij ook andere beschikbare hulp is besproken; op pg 36: Wanneer de overtuiging (bij de arts?) bestaat dat de stervenswens grotendeels voortkomt uit psychische klachten, dan kan de huisarts doorverwijzen naar een
psychiater of psycholoog (afhankelijk van het ziektebeeld) voordat de oudere zijn verzoek bij de levenseindebegeleider neerlegt (beslist dan de arts?); en op pg 38: Ook kan de levenseindebegeleider besluiten dat de stervenswens op dit moment niet voldoet aan de waarborgen, én dat de kans klein is dat deze dat op termijn gaat doen. Dat kan bijvoorbeeld als de stervenswens grotendeels voortkomt uit externe niet-medische factoren, waar een oplossing voor gevonden kan worden (zoals financiële problemen). Dan zal de levensbegeleider, mits de conclusie is dat alternatieve hulp toch gewenst is of daarover twijfel blijft bestaan, het traject stopzetten (de facto beslist dan de levenseindebegeleider). Hoe kan de levenseindebegeleider zich over dat alles een oordeel vormen? Dat kan alleen de
Deze aspecten, van de leeftijd, de beslistermijn, het zelf innemen en de normatieve/beslissende rol van de Levenseindebegeleider spreken mij niet aan. Ze ontbreken in het wetsvoorstel van de Stichting Levenseinderegie (het Burgerinitiatief).
KNMG over de D’66 voorstellen
Bij wijze van samenvatting:
'De KNMG deelt de opvatting van de initiatiefneemster dat een door ouderen ervaren gevoel van zinloosheid een maatschappelijk vraagstuk is. Ook erkent de KNMG dat er groepen mensen in de samenleving zijn die meer behoefte hebben aan eigen regie rond het levenseinde.
Naar de mening van de KNMG gaat het hier echter om complexe problematiek waarvoor geen eenvoudige oplossingen bestaan. Het vergemakkelijken van hulp bij zelfdoding voor ouderen in een kwetsbare positie ziet de KNMG niet als een verantwoorde of wenselijke weg uit deze problematiek.
Naar de mening van de KNMG moet de fundamentele vraag zijn hoe we de diverse groepen mensen die gevoelens van zinloosheid ervaren het beste kunnen helpen. Het wetsvoorstel voltooid leven zoekt die oplossing louter in het vereenvoudigen van de toegang tot de dood. Het voorstel gaat daarmee voorbij aan de vaak onderliggende problematiek van de betreffende ouderen. Ook schenkt het wetsvoorstel te weinig aandacht aan de negatieve effecten die zo’n wet op ouderen in een kwetsbare positie kan hebben, zoals stigmatisering van de ouderdom en gevoelens van overbodigheid en onveiligheid. Daarbij miskent dit voorstel het risico op ondergraving van de zorgvuldige praktijk van euthanasie en hulp bij zelfdoding op grond van de euthanasiewet, die in Nederland bestaat.
Wij roepen het nieuwe kabinet daarom op om de komende kabinetsperiode intensief met de maatschappij in gesprek te gaan over kwesties rond het levenseinde. Om misverstanden weg te nemen en om te zoeken naar oplossingen voor mensen die worstelen met hun leven. De KNMG doet graag mee aan dat gesprek.' (Reactie KNMG op het initiatiefwetsvoorstel ‘Wet toetsing levenseindebegeleiding van ouderen op verzoek’, maart 2024).
(Recente?) Medicalisering vanuit de psychiatrie
Nadat ik het manifest mede had ondertekend, en gesprekken heb gevoerd met de initiatiefnemer Win van Dijk, en mij gewend heb tot de NVVE, waar ik al jaren lid van ben, waren wij getuige van een discussie vanuit de psychiatrie. Die was er overigens al even.
'Er is een discussie door en onder psychiaters over de aard van euthanasie. “Is er een wereld te winnen bij Euthanasie in de psychiatrie? Tegenwoordig willen mensen levenskwaliteit en waardig sterven. Bescherming van het heilige leven tegen de klippen op is niet wat ze willen. Daarom was in 2019 83% van de burgers voor de eigen levenseinderegie. Ook patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen
vragen aan hun psychiater soms om Levenseindehulp. Helaas worden Nederlandse psychiaters terughoudender als het gaat om actieve Levenseindehulp. In 1995 bleek 47% van de psychiaters bereid Levenseindehulp te verlenen, in 2016 37%.
Wat brengt de toekomst?
Duidelijk is dat in 2016 slechts 37% van de psychiaters bereid was Levenseindehulp te verlenen, terwijl de psychiaters in opleiding (AIO’s) veel positiever zijn: 89% accepteert Levenseindehulp voor psychiatrische patiënten; 73% acht het denkbaar zelf ooit Levenseindehulp te verlenen; 54% was het een beetje of helemaal eens met het overlaten van Levenseindehulp aan specifiek opgeleide psychiaters; 73% vond dat het persoonlijk referentiekader van de arts de beoordeling van ondraaglijk en uitzichtloos lijden grotendeels bepaalt; 81% vond dat psychiatrisch lijden soms moeilijk voorstelbaar is, maar Levenseindehulp niet mag belemmeren; 67% vond dat de opleiding tot psychiater onvoldoende aandacht besteedt aan existentiële vraagstukken en aan het onderwerp Levenseindehulp. Het zou goed zijn het
opleidingsonderdeel Levenseindehulp te verbeteren.
Psychiater Huub van Oosterom: “Een psychiatrisch patiënt zonder toekomstperspectief die uit het leven wil stappen, Levenseindehulp verlenen, is … bevrijden. Moordend is hem de middelen te onthouden om zacht en pijnloos op waardige wijze in te slapen'. Stichting Levenseinderegie (https://www.levenseinderegie.nl/psychiatrie-en-euthanasie).
Van Oosterom stond medio 2024 overigens weer in het nieuws vanwege de door hem verleende euthanasie (volgens alle huidig geldende regels) aan een 17 jarige. Dat wekte weerstand bij een groep psychiaters, die zich daarover melden in een brief aan het Openbaar Ministerie, dat die brief/melding naast zich neer legde.
'Dit voorjaar stuurden vijftien psychiaters en artsen een brandbrief aan het OM over de gevolgen van wat zij zien als „een indringende publiekscampagne”. De briefschrijvers, waaronder (kinder)artsen en de bekende psychiaters Damiaan Denys en Jim van Os, verzetten zich tegen andere bekende psychiaters die volgens hen steeds prominenter „propageren dat euthanasie laagdrempeliger als behandeloptie
beschikbaar gesteld moet worden'. Dat doen ze in mediaoptredens en met stichtingen. Zo beoogt het eind vorig jaar opgerichte kenniscentrum Stichting KEA actief „de mogelijkheid van euthanasie bij psychische aandoeningen te vergroten”.
De ondertekenaars van de brandbrief zijn daar fel op tegen. Ze zijn bang dat daarmee patiënten en naasten worden „aangezet tot het opeisen van euthanasie”. Als voorbeeld noemen ze een uitgebreid in de media belichte casus van een zeventienjarige patiënte. Jarenlang werd zij voor trauma’s en depressies behandeld – dat bleef zonder effect. Uiteindelijk is haar euthanasiewens ingewilligd.” (NRC 19 juli
2024)
Laten we het er maar op houden dat deze groep psychiaters de plank mis sloeg. Hun verhaal werd weerlegd door Miriam de Bontridder en de ouders van Milou. Er zijn de laatste jaren overigens natuurlijk tal van publicaties verschenen over euthanasie en levenseinderegie. Veel publicaties zijn te vinden op de websites van de NVVE en van de Stichting Levenseinderegie.
'De Hoge Raad heeft in zijn arresten van 1984 en 1994, die richtinggevend zijn geweest voor de Nederlandse euthanasiepraktijk, in dit opzicht geen beperkingen opgelegd. En in zijn arrest van 1994 zelfs expliciet uitgesproken dat euthanasie in beginsel ook is toegestaan voor psychiatrische patiënten die uitzichtloos en ondraaglijk lijden aan een psychische aandoening, zonder dat sprake is van een
beperkte levensverwachting.
De regering en de wetgever hebben zich in 1994 en tijdens de parlementaire behandeling die in de jaren 1999-2001 tot de Euthanasiewet heeft geleid volledig bij de door de Hoge Raad ontwikkelde lijn aangesloten. De beroepsvereniging van psychiaters, de Nederlands Vereniging voor Psychiatrie, NVvP, adviseert haar leden al sinds 1998 om euthanasieverzoeken serieus te nemen. Relatief weinig psychiaters
hebben dit advies destijds opgevolgd.
Stichting Kea en het netwerk ThaNet doen in wezen niets anders dan dit vijfentwintig jaar oude advies van de beroepsvereniging vormgeven. De NVvP heeft dit advies in 2018, ter gelegenheid van de publicatie van de meest recente versie van haar richtlijn, verder uitgewerkt. Van het oprekken van de grenzen die de Euthanasiewet stelt is daarbij, anders dan de briefschrijvers beweren, geen sprake. Dus neen, met de huidige euthanasiepraktijk worden bepaald geen juridische grenzen overschreden.' De Volkskrant, 5 augustus 2024)
De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) kijkt vanaf oktober 2024 opnieuw naar de bestaande regels die hiervoor gelden. De huidige regels staan beschreven in de richtlijn Levensbeëindiging op verzoek bij patiënten met een psychische stoornis; van de beroepsvereniging. Die richtlijn wordt ongeveer elke zes jaar aangepast. Wat er uit de herziening van de richtlijn komt, moet nog blijken. 'In de loop van dit najaar wordt helder wat voor ons de meest urgente punten, eind 2025 moet de herziening naar verwachting af zijn', aldus Radboud Marijnissen (psychiater in het Universitair Medisch Centrum Groningen en voorzitter van de euthanasiecommissie van de NVvP.)
De betekenis van Karma – een leven na de dood?
De benadering vanuit Karma door bijv. Hans Stolp (2012) en Guido Smeding is nog wat “verder weg” of spiritueler dan de benadering vanuit de traditionele religies. In Trouw van 3 mei 2012 geeft pastor Hans Stolp aan dat we in de discussie over vrijwillige levensbeëindiging reïncarnatie over het hoofd zien. Hij denkt vanuit een esoterisch christendom, dat uitgaat van een verborgen kennis zoals dat uitgedragen wordt via stromingen als het gnosticisme, de theosofie en antroposofie. Volgens deze opvatting
verkondigde Jezus een geheime, esoterische, leer over onder meer karma en reïncarnatie.
'Ik merk dat bij het praten over euthanasie geen enkele rekening wordt gehouden met het leven na de dood en met een volgend leven. Alsof er geen consequenties zouden kunnen zijn. …
De manier waarop je sterft heeft directe invloed op het leven na de dood en een volgend leven. Sterf je in harmonie, dan zet je als vanzelf een laatste stap en kom je aan de overkant. Maar als je ineens uit je leven wordt geschoten en pardoes aan de overkant neerploft. ...
Stolp pauzeert even. Hij verontschuldigt zich voor zijn woorden, die cru kunnen overkomen. "Wij moeten in menselijke beelden praten over een wereld die zo veel groter is dan de onze, dus dat zijn altijd een beetje belachelijke beelden. Het enige wat ik wil zeggen is: laten we in de discussie over euthanasie ook eens rekening houden met de gevolgen ervan. …
Er zijn stervenden die ernstig ziek zijn en ondraaglijke pijn lijden; voor hen is euthanasie vanzelfsprekend. Zij vinden de weg aan de overkant gemakkelijk. Ze wandelen als het ware naar het licht. Er zijn anderen, die niet afhankelijk willen zijn en al in een vroeg stadium voor euthanasie kiezen.
Bij hen gebeurt het wel dat ze lang blijven steken in de lagere geestelijke wereld en geen weg vooruit kunnen vinden naar de hogere geestelijke werelden. Ze hebben geen enkel bewustzijn en benul van de wereld aan de overkant.' (Trouw 3 mei 2012)
In Trouw van 15 augustus 2024 tekent antroposofisch psycholoog Guido Smeding op:
'Minder bekend en onderzocht zijn de levensbeschouwelijke bezwaren binnen kleine gemeenschappen als antroposofen, theosofen, rozenkruisers en boeddhisten, enkele tienduizenden Nederlanders die ervan uitgaan dat dit leven niet het enige is, maar deel uitmaakt van een serie reïncarnaties. Sleutelbegrip daarin vormt ‘karma’, de wet van oorzaak en gevolg die bepaalt hoe onze acties en keuzes nu hun effect hebben op volgende levens.
Dat kan dus ook ‘negatief karma’ zijn, zegt Antoine van Staveren (1968), boeddhistisch psycholoog en eigenaar van het Boeddha Centre in het Noord-Hollandse Wervershoof. Voor hem geeft elke geboorte en elk sterven ‘een kans op bevrijding’, dus op het loskomen uit de keten van wedergeboorten. “Die kans kun je verspelen.” En dat risico kleeft naar zijn oordeel aan euthanasie, het menselijk ingrijpen waardoor het intreden van de dood wordt bespoedigd om aan uitzichtloos lijden een eind te maken.
Van Staveren – die net als Smeding voor zichzelf spreekt – heeft ook bedenkingen bij euthanasieverzoeken door mensen die het leven voltooid achten; die mogen nu nog niet worden ingewiligd, wat D66 juist mogelijk wil maken. Van Staveren vindt die wens getuigen van ‘ongeduld’, met ‘negatief karma’ als mogelijk effect. “Dat veroorzaakt een langere duur totdat je verlicht kunt worden.”
Ook hier speelt karma een rol. Smeding: “Als antroposoof geloof ik in opeenvolgende aardelevens met een zinvolle ontwikkelingslijn. Als je die draad onderbreekt door het fysieke sterven te forceren – en euthanasie ziet er netjes uit maar technisch gezien blijft het een lichaam doodmaken – dan raakt dat waarschijnlijk je karma. Karma is voor mij een leer- en ontwikkelhulp.'
Door euthanasie bij psychisch lijden breek je in zijn visie die lijn voortijdig af, en dat kan de ontwikkeling en groei na de dood negatief beïnvloeden. 'Aan dat idee ontleen ik persoonlijk betekenis. Daarom zeg ik bij euthanasie: overweeg dat bewustzijn mogelijk verder gaat na de dood, want je kunt schade aanrichten aan het leerproces van je ziel. Al veroordeel ik niemand die een andere keus maakt.'
Interessante beschouwingen. Vanuit Karma wordt door deze betrokkenen een tamelijk concreet beeld geschetst van het leven na de dood en van reïncarnatie, waarvan de gang gerelateerd wordt aan ons leven op aarde en de keuzes die we daar maken. Door een “vervroegd” einde aan je eigen leven op aarde te maken zou je negatieve ontwikkelingen afroepen voor je leven na de dood.
Waar ik de medicalisering vanuit de psychiatrie al problematisch vind geldt dat des te sterker voor dit beroep op Karma. Even los van de omstandigheid dat dit argument alleen geldt 'als je er in gelooft', zouden naar mijn mening een volledige autonomie, een volledig bewustzijn en volledige harmonie met je omgeving (een “heldere en vredige geest”) te allen tijde en voor een ieder voldoende moeten zijn om vanuit welk geloof of welke Karma dan ook geen normatieve beperkingen aan iemand op te leggen.
Het lijkt me overigens goed en waardevol om dit aspect van “een/welk leven is er voor u na de dood?” mee te laten nemen door de Levenseindebegeleider in het kader van het “Verfahren” leidend tot iemands eind-beslissing.
De positie van Wim van Dijk
Wim van Dijk werd op 15 oktober 2024 door de rechtbank veroordeeld. De rechtbank stelt dat Van Dijk zijn eigen morele kaders boven de wet stelde. Hij was niet bevoegd om de pillen te verstrekken en heeft uiteindelijk geen idee waar de dodelijke middelen terecht zijn gekomen. Daardoor bestaat er een risico dat het ook gebruikt kan worden voor andere doeleinden dan weloverwogen zelfdoding. Om deze reden legt ze de Bosschenaar een geheel voorwaardelijke gevangenisstraf van zes maanden op en een taakstraf van 40 uur. Dit is veel lager dan de straf die het Openbaar Ministerie eiste, zijnde twaalf maanden gevangenis, waarvan de helft voorwaardelijk. Dat vindt de rechtbank niet passend.
Van Dijk heeft niet gehandeld uit winstbejag en hij maakte geen deel uit van een criminele organisatie. Ook werd hem geen hulp bij zelfdoding ten laste gelegd. Er is namelijk geen verband gelegd tussen de verstrekking van de pillen en een concreet sterfgeval. Verder houdt de rechtbank rekening met de hoge leeftijd van Van Dijk (80).
Het Openbaar Ministerie (OM) liet eerder weten zich in het vonnis van de rechtbank te kunnen vinden, met name omdat de rechtbank oordeelde dat de strafzaak onlosmakelijk verbonden is met hulp bij zelfdoding. Het antibraakmiddel gold immers als essentieel onderdeel van het setje met middel X.
Van Dijk vindt dat “de onjuiste en onethische euthanasiewetgeving die tot zijn daad heeft geleid, in het vonnis onvoldoende tot niet is meegewogen”, zo liet hij vrijdag weten. Hij vindt ook dat hem ten onrechte is verweten dat hij onzorgvuldig en lichtzinnig heeft gehandeld. Dit tast zijn integriteit en beroepseer aan, vindt hij, en dat wil hij niet accepteren. Wordt dus vervolgd. (Bronnen: omroepbrabant.nl en Brabants Dagblad)
Soms moet je stoppen met doorgaan
Deze tekst houd ik voor aan behandelaars, psychiaters, antroposofen en boeddhisten. De tekst staat op de grafsteen van mijn vader, die door euthanasie een einde kreeg aan zijn leven. Soms moet je stoppen met doorgaan. Dat is geen negatieve beslissing, maat dat is een positieve keuze tegen de achtergrond van de verschillende opties die je (nog) hebt. Dat geldt voor elke levensfase. Dat geldt voor elke situatie (relatie, werk e.a.). Het is iets dat behandelaars nogal eens neigen te vergeten in hun gefocust zijn op 'genezen'. En soms bestaat 'genezing' uit loslaten. Als jurist benoem ik genezing als een inspanningsverplichting en niet als een resultaatsverplichting.
De betekenis van barmhartigheid – procedureel en levensbeschouwelijk
Voor mij brengt de maatschappelijke zorgvuldigheid met zich mee dat er geen levenseindemiddelen aan individuen verstrekt gaan worden. Dus geen 'pil van Drion' en geen 'middel X'. Ik hecht er aan dat euthanasie blijft worden uitgevoerd door een arts op basis van vrijwilligheid. Maar zonder inhoudelijke toetsing van de kwaliteit van leven en zonder extern toezicht. Euthanasie gaat uit het strafrecht. Dat maakt met empirisch aangetoonde zekerheid dat meer artsen zullen willen uitvoeren. Barmhartigheid staat trouwens ook in hun code.
Liefde en barmhartigheid staan evenzeer centraal in alle drie de Abrahamitische religies (jodendom, christendom en islam), Traditioneel zijn gelovigen tegen euthanasie (en abortus). Hoe terecht dat is kun je je afvragen. Dat 2 miljoen (?) gelovigen in Nederland de levenseinderegie van 16 miljoen andere Nederlanders wettelijk zouden kunnen bepalen ("de Christenunie is tegen") is natuurlijk al heel lang van de zotte. Om het vrolijk onder woorden te brengen. Voor de betekenis van barmhartigheid in verschillende levensbeschouwelijke tradities verwijs ik naar de website Barmhartigheid (https://www.barmhartigheid.nl/barmhartig).
Het burgerinitiatief van de Stichting Levenseinderegie – de weg naar inhoudelijke autonomie en procedurele rechtvaardigheid
In het SLR burgerinitiatief krijgt de aanvrager veel meer autonomie dan voorzien in het wetsvoorstel Voltooid Leven van D66. Daarin beslist nog steeds niet de desbetreffende persoon of hij/zij uit het leven mag stappen, maar heeft de levenseindebegeleider een inhoudelijke beslissingsbevoegdheid om ja of nee te zeggen. Om het burgerinitiatief op de agenda van de Tweede Kamer te krijgen, zijn 40.000 handtekeningen nodig. Daartoe startte de SLR een burgerinitiatief Levenseinderegie. Mochten mijn overwegingen en argumenten u (voldoende) aanspraken ga dan hier (https://www.levenseinderegie.nl/uw-handtekening/hier) naar het burgerinitiatief als u dit wilt ondertekenen.
BRONNEN
Website Stichting Levenseinderegie (https://www.levenseinderegie.nl).
Website NVVE (https://www.nvve.nl).
‘Wat is waarheid?’ De rol van deskundigen bij waarheidsvinding in de strafrechtspraak, Anne
Ruth Mackor, Netherlands Journal of Legal Philosophy 2010, aflevering 1 (hierna als pdf te downloaden).
Hans Stolp, Stervensbegeleiding in een nieuwe tijd. Uitgeverij Ankh Hermes, Deventer, 2012.
140 blz.
Hans Stolp, “Euthanasie kan schadelijk zijn voor het leven na de dood”, Dora Rovers, Trouw 3
mei 2012. (https://www.trouw.nl/nieuws/euthanasie-kan-schadelijk-zijn-voor-het-leven-na-de-dood~bdb4e132).
Reactie KNMG op het initiatiefwetsvoorstel ‘Wet toetsing levenseindebegeleiding van
ouderen op verzoek’ (maart 2024) (https://www.knmg.nl/download/reactie-voorstel-voltooid-leven-d66-maart-2024).
Damiaan Denys:, 'De wens om niet te willen leven mag je niet gelijkstellen aan de wens om
dood te zijn', Bas Haan, NRC 19 juli 2024 (https://www.nrc.nl/nieuws/2024/07/19/de-wens-om-niet-te-leven-mag-je-niet-gelijk-stellen-aan-de-wens-om-dood-te-zijn-a4860058?t=1730898474h).
'Euthanasie krijgen voor psychisch lijden is helemaal niet te makkelijk', Frank van Dooren, opinie NRC 25 juli 2024 (https://www.nrc.nl/nieuws/2024/07/25/euthanasie-krijgen-voor-psychisch-lijden-is-helemaal-niet-te-makkelijk-a4860751).
'Twee filosofen over euthanasie bij jongeren. ‘Zelf liep ik ook een tijdje rond met een doodswens, vlak voordat ik 17 werd’”, Maurice van Turnhout, Trouw 31 juli 2024 (https://www.trouw.nl/religie-filosofie/twee-filosofen-over-euthanasie-bij-jongeren-zelf-liep-ik-ook-een-tijdje-rond-met-een-doodswens-vlak-voordat-ik-17-werd~bb476a64).
Opinie: 'In de euthanasiepraktijk worden géén grenzen opgerekt of overschreden', Miriam de Bontridder, De Volkskrant 5 augustus 2024 (https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/opinie-in-de-euthanasiepraktijk-worden-geen-grenzen-opgerekt-of-overschreden~b3e263ac).
'Euthanasie is riskant voor het leven na de dood, geloven sommige boeddhisten en antroposofen', Lodewijk Dros, Trouw, 15 augustus 2024 (https://www.trouw.nl/religie-filosofie/euthanasie-is-riskant-voor-het-leven-na-de-dood).
Comments