Beslag en executie van cryptovaluta

mr. M. Bernardt en A.M. Wedts de Swart [*]

Inleiding

In Europa is een nieuwe richtlijn opgesteld die bepaalt dat alle aanbieders van cryptovaluta met ingang van 1 januari 2026 verplicht zijn transacties van EU-ingezeten te verzamelen, te controleren en te delen met de Belastingdienst.[1] Nederland implementeert deze richtlijn (hierna: Richtlijn), zodat het meer zichtbaar wordt voor de Belastingdienst hoeveel cryptovaluta een belanghebbende bezit en wat diens belastbaar inkomen dan wordt.[2] Diverse nieuwsbronnen [3] berichten over een  onderzoek van de Europese Commissie, waaruit is gebleken dat Nederland jaarlijks belastingen over 80 miljoen aan vermogenswinsten uit crypto’s misloopt.

Deze bijdrage gaat over de executie van cryptovaluta (digitale munten) in eigen beheer. In een bijdrage in 2015 zijn J.D. van Vlastuin en M. Bernardt ingegaan op de executie van bitcoins.[4] In die bijdrage concludeerden zij dat de executie van bitcoins juridisch gezien mogelijk is.

De wijze van beslag op cryptovaluta, waaronder bitcoins, is afhankelijk van de vraag hoe de geëxecuteerde zijn digitale munten aanhoudt. Dit kan in eigen beheer zijn of onder beheer van een intermediair (exchange). In de afgelopen jaren hebben diverse rechters, zowel strafrechtelijk[5] als civielrechtelijk, geoordeeld dat beslag op cryptovaluta inderdaad mogelijk is. In het merendeel van de civielrechtelijke zaken betrof het fraudezaken. In deze zaken is een aantal keer door de rechter een ordemaatregel gegeven om het crypto account bij de intermediair te bevriezen.[6]

De voorzieningenrechter van de rechtbank Rotterdam[7] gaf in 2017 verlof om verhaalsbeslag te leggen op cryptocurrency (cryptovaluta).  Er werd verlof gegeven om beslag te leggen op de cryptocurrency, die stonden op de computers en gegevensdragers van schuldenaar. Het meenemen van de computers en gegevensdragers werd voorwaardelijk toegestaan. Op het niet meewerken aan het verkrijgen van toegang tot de computer, gegevensdragers en de private- en public key, werd een dwangsom gesteld.

In dit artikel wordt onderzocht of de huidige wettelijke regeling voldoende mogelijkheden biedt voor een effectieve executie van cryptovaluta die in eigen beheer worden aangehouden.

Herziening van het beslag- en executierecht

In 2020 is de herziening van het beslag- en executierecht in werking getreden. In deze wetswijzing zijn drie doelstellingen gerealiseerd:

• voorkomen dat de schuldenaar door het beslag onder het bestaansminimum valt;

• voorkomen dat het beslag als oneigenlijk pressiemiddel wordt gebruikt;

• de beslaglegging en de daaruit voortvloeiende executie moeten zo effectief en efficiënt mogelijk plaatsvinden.

Bij deze herziening is aangesloten bij het huidige beslag- en executierecht. Er is geen modernisering beoogd, hoewel de derde doelstelling, het efficiënter maken van het beslag- en executierecht, toch een zekere modernisering inhoudt. Het zo effectief en efficiënt mogelijk maken van de beslaglegging en de daaruit voorvloeiende executie werd mogelijk gemaakt door i) de online executoriale verkoop van roerende zaken in te voeren, ii) een administratief beslag op voertuigen mogelijk te maken en iii) een kortere termijn in te voeren voor het afleggen van de verklaring derdenbeslag en mogelijk te maken dat deze elektronisch kon worden afgelegd.

Doordat de herziening geen modernisering van het executie- en beslagrecht behelst, loopt het beslag- en executierecht achter bij initiatieven die in de samenleving zijn ontstaan.

De Richtlijn geeft aan dat om het hoofd te bieden aan nieuwe uitdagingen, die voortvloeien uit het toenemende gebruik van alternatieve betaal- en beleggingsmiddelen, die nieuwe risico’s op belastingontduiking opleveren, en nog niet onder richtlijn 2011/16/EU vallen, de regels inzake rapportage en uitwisseling van inlichtingen ook betrekking moeten hebben op cryptoactiva en hun gebruikers. [8] De Richtlijn probeert deze initiatieven voor de heffing wel bij te benen door gegevensuitwisseling toe te staan bij cryptoaanbieders. Door de gegevensuitwisseling is er een betere inzage mogelijk zodat tot heffing van vermogen kan worden overgegaan. Indien er geheven wordt maar het bedrag aan heffing niet vrijwillig wordt voldaan, moet tot invordering kunnen worden overgegaan. Alvorens de vraag te beantwoorden of de wetgeving qua invordering enige aanpassing behoeft, stellen wij eerst vast wat volgens de wet cryptovaluta zijn en op welke wijze deze onder beheer van een intermediair in beslag genomen kunnen worden.

Cryptovaluta zijn vermogensrechten

Bitcoins zijn reeds als vermogensrechten gekwalificeerd door een aantal rechterlijke instanties[9] Ook het reeds ingediende wetsvoorstel Vaststelling van het nieuwe Wetboek van Strafvordering geeft in haar memorie van toelichting aan dat bitcoins en andere elektronische betaalmiddelen kunnen worden aangemerkt als vermogensrechten. [10]  Wil een goed een vermogensrecht zijn dan moet het goed overdraagbaar zijn en ertoe strekken de rechthebbende stoffelijk voordeel te verschaffen of verkregen zijn in ruil voor verstrekt of in het vooruitzicht gesteld stoffelijk voordeel.[11] Gezien het feit dat cryptovaluta van het ene blockchainadres naar het andere blockchainadres kunnen worden overgemaakt, zijn deze cryptovaluta overdraagbaar. Indien de cryptovaluta verkocht worden, zal er stoffelijk voordeel behaald worden in een wettig betaalmiddel, bijvoorbeeld euro’s.

De Rechtbank Amsterdam[12] overwoog dat bitcoins op zichzelf staande waardebestanden zijn, die bij een betaling rechtstreeks aan de begunstigde worden geleverd. Een bitcoin vertegenwoordigt waarde en is overdraagbaar. Bitcoins hebben daarmee kenmerken van een vermogensrecht. Tevens worden bitcoins in de rechtspraak als ruilmiddel aangemerkt.[13] In dit artikel gaan wij ervan uit dat dit ook geldt voor andere cryptocurrency. 

Volgens artikel 3:276 van het Burgerlijk Wetboek kan een schuldeiser zijn vordering op alle goederen van de schuldenaar verhalen, tenzij de wet of een overeenkomst anders bepaalt. De goederen van de schuldenaar vallen uiteen in zaken en vermogensrechten. Nu cryptovaluta als vermogensrechten gekwalificeerd worden, kan een schuldeiser zich hierop verhalen door het leggen van een verhaalsbeslag.

De wijze van beslagleggen wordt hieronder beschreven. Het beslag op cryptovaluta in beheer bij een intermediair wordt eerst beschreven en het beslag op cryptovaluta in eigen beheer wordt daarna behandeld.

Cryptovaluta via een intermediair

Zowel een conservatoir als een executoriaal beslag onder derden is mogelijk indien de cryptovaluta worden gehouden via een intermediair. Deze intermediair moet wel in Nederland gevestigd zijn. Op de website van de Nederlandse Bank is een register van aanbieders van cryptodiensten opgenomen.[14] Dat register kan worden geraadpleegd om te bezien of de intermediair in Nederland is gevestigd. Indien de intermediair in Nederland is gevestigd, kan beslag onder derden worden gelegd conform artikel 475 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (hierna: Rv).

Het beslag wordt gelegd op een vordering die recht geeft op iets anders dan betaling van een geldsom[15]. Immers, er wordt geen beslag gelegd op de cryptovaluta maar op de vordering die de gebruiker op de intermediair heeft, te weten op de aanspraken die de schuldenaar tegenover de intermediair heeft uit hoofde van het aanhouden van de cryptovaluta, de activa in een wallet, die geregistreerd is bij die derde. De standaardformulering van artikel 475 Rv voldoet niet als omschrijving, omdat deze vordering slechts onder het beslag kan vallen als zij in het beslagexploot uitdrukkelijk wordt omschreven. In een procedure bij de rechtbank Amsterdam[16] heeft een intermediair (Bitvavo) zelf een voorzet gegeven hoe het beslag op de vordering zou kunnen worden omschreven in het beslagexploot:

“Beslag op alle vorderingen die de beslagene….. heeft op de “Stichting Bitvavo Payments”, waaronder alle cryptovaluta die in het account van de beslagene staan zoals in de recente lijst op www.bitvavo.com/nl/markets zijn genoemd alsmede op cryptomunten die onlangs zijn toegevoegd en op eventueel aanwezig fiatgeld”.

Nu vaststaat dat cryptovaluta vermogensrechten zijn en dat een (verhaals)beslag daarop middels artikel 475 Rv mogelijk is, resteren nog de vragen:

• Wat als cryptovaluta in eigen beheer worden aangehouden?

• Is volgens huidige wetgeving beslag dan mogelijk? en/of

• Behoeft de wetgeving enige aanpassing?

Cryptovaluta in eigen beheer

De schuldenaar kan de cryptovaluta ook zelf aanhouden. Om toegang te krijgen tot zijn cryptovaluta, dient die persoon te beschikken over een private key, zonder van een andere partij - zoals bijvoorbeeld een intermediair - afhankelijk te zijn. De private key is een geheime code, die de persoon nodig heeft om toegang te krijgen tot zijn/haar cryptovaluta, die op een blockchainadres staan; de public key.

Een blockchainadres is het adres waar de cryptovaluta opgeslagen kunnen worden. Om toegang te krijgen tot het blockchainadres (en om over de cryptovaluta te kunnen beschikken), moet de persoon in bezit zijn van de private key.

Het hoeft niet gezegd te worden dat het belangrijk is om de code van de private key veilig te bewaren. Als back up van de private key ontvangt de persoon altijd een recovery seed; een seed phrase. Dat zijn 24 woorden. Iedereen die deze woorden kent, kan dus toegang krijgen tot de wallet, dus ook zonder de private key.

Er zijn verschillende methoden om de code van de private key op te slaan en te bewaren:

Middels cold storage: Dit betekent dat de private key offline wordt opgeslagen, bijvoorbeeld op een stuk papier (paper wallet) of een hardware wallet. Dit is veiliger, omdat zowel de paper wallet als de hardware wallet niet verbonden zijn met het internet.

• Paper wallet. Zowel de public, de private key en de seed phrases worden op papier gezet met een QR code en kunnen worden uitgeprint. Deze adressen zijn niet online te vinden.

• Hardware wallet. Dit is een USB-apparaat waarop de private key versleuteld wordt opgeslagen. Bij het installeren van de hardware wallet krijg de persoon de seed phrase, die vervolgens op papier wordt bewaard.

Via hot storage: Dit betekent dat de private key online wordt opgeslagen, bijvoorbeeld op een software wallet. Dit kan zijn op een smartphone, tablet, een laptop en dergelijke. Dit is minder veilig, omdat deze methoden verbonden zijn met het internet en zowel de seed phrase als de private key online worden opgeslagen.

• Software wallet, de private key alsmede de seed phrase worden opgeslagen op smartphone e.d.

Van belang is dat cryptomunten op zeer eenvoudige wijze snel kunnen worden overgemaakt naar een ander blockchainadres (van de schuldenaar of op naam van een ander),  zodat de cryptomunten met 1 druk op de knop kunnen worden verkocht en geleverd.

Het leggen van het beslag op cryptovaluta in eigen beheer

Het beslag op en de executie van cryptovaluta is niet expliciet in Rv geregeld. Ook vallen cryptovaluta niet onder rechten waarvan de executie wel in de wet is geregeld. De vermogensrechten, waaronder cryptovaluta, , vallen onder de restbepaling van 474bb Rv. Deze rechten kunnen met toepassing van de regels van het beslag op roerende zaken worden geëxecuteerd. Dit is dezelfde conclusie die in de bijdrage van 2015 al is getrokken. [17]

Het beslag dient in eerste instantie plaats te vinden door middel van een proces-verbaal met een aanzegging aan beslagene dat daardoor beslag is gelegd op diens cryptovaluta (in eigen beheer). Dus op alle cryptovaluta, waarover hij/zij met zijn/haar private key en/of seed phrase kan beschikken. Het is niet altijd mogelijk de cryptovaluta onmiddellijk zichtbaar te laten maken door de IT -deskundige. De hardware of software wallet waar de private key of seed phrase is opgeslagen kan bijvoorbeeld met een wachtwoord vergrendeld zijn. De deurwaarder verzoekt daarom al vooraf de hardware of software wallet in bewaring geven en verzoekt om deze wallets op een andere plaats door de IT -deskundige te openen indien dit ter plaatse niet mogelijk is.

Het verhaalsbeslag op cryptovaluta is niet beschreven in de beslagsyllabus van de Rechtspraak. Wel beschreven in de beslagsyllabus is een conservatoir bewijsbeslag. Het leggen van dit beslag wordt besproken bij zaken die niet gaan over intellectuele eigendomsrechten. Het bewijsbeslag geeft uitsluitend aanspraak op het veiligstellen van bewijsmateriaal, zoals bijvoorbeeld gegevensdragers. Nu de private key om te kunnen beschikken over de cryptovaluta in eigen beheer (via cold dan wel hot storage) vaak zijn opgeslagen op gegevensdragers, sluiten de regels -die gelden voor het leggen van bewijsbeslag- het meeste aan op het leggen van (verhaals)beslag op cryptovaluta.

Op basis van de wijze van het leggen van bewijsbeslag, komen wij tot de onderstaande werkwijze voor het leggen van (conservatoir) verhaalsbeslag op cryptovaluta in eigen beheer:

Na daartoe verkregen verlof met gerechtelijke bewaring of na het verkrijgen van een titel vindt het beslag plaats door het opmaken van een proces-verbaal met daarin een aanzegging aan de beslagene dat alle cryptovaluta die beslagene via zijn private key kan en mag overmaken, in conservatoir danwel executoriaal beslag zijn genomen.[18]

De deurwaarder dient daarna over te gaan tot de meer bijzondere aanduiding van de valuta, digitale munten, die hij in beslag heeft genomen.[19] De deurwaarder moet dus omschrijven welke cryptovaluta van de schuldenaar in beslag zijn genomen.  Met blockchain explorers kan men transacties en de status van openbare wallets verifiëren. Als de schuldenaar een openbaar bitcoin-, ethereum- of ander cryptocurrency-adres heeft, kan dit ingevoerd worden in een explorer -zoals Blockchain.com of Etherscan- om te zien of er activa aan dat adres zijn gekoppeld. Omdat de inhoud van het blockchainadres ook voor deze (bijzondere) beschrijving noodzakelijk is, moet de deurwaarder zich toegang verschaffen tot de wallet, voor de private key. Dit is een praktisch probleem. De enige toegang tot het blockchainadres krijgt de deurwaarder met behulp van de private key (eventueel via de seed phrase), zodat de deurwaarder weet welke cryptovaluta de schuldenaar bezit. De private key en de seed phrase kunnen opgeslagen zijn als cold of hot storage. De deurwaarder zal zich naar de woning van de beslagene moeten begeven, althans naar de plaats waar deze zijn paper wallet, hardware wallet en/of software wallet bewaart.

De deurwaarder verkrijgt toegang tot de woning op grond van artikel 444 of 444a Rv. Artikel 444 Rv bepaalt dat de deurwaarder ter inbeslagneming en al hetgeen hieruit voortvloeit toegang heeft tot elke plaats, voor zover dat redelijkerwijs voor de vervulling van zijn taak nodig is. Het tweede lid van artikel 444 Rv geeft aan dat een ambtenaar van politie, die tevens Hulpofficier van Justitie (HOvJ) is, de deurwaarder vergezelt. In zijn tegenwoordigheid geschiedt de opening indien de deur van de woning gesloten is omdat er niemand thuis is dan wel indien geweigerd wordt de deur te openen. Ook indien na het binnentreden van de woning geweigerd wordt enige kamer of stuk huisraad te openen, kan een kamer of stuk huisraad geopend worden in tegenwoordigheid van deze ambtenaar van politie.

Een computer, laptop, mobiele telefoon, software wallet en hardware wallet, enzovoorts vallen onder het begrip “stuk huisraad”. Bij geen aanwezigheid of medewerking van beslagene kunnen deze dus geopend worden in het bijzijn van de ambtenaar van politie. Vervolgens kan met behulp van een IT -specialist ter plekke de cryptovaluta van beslagene worden getraceerd indien de private key of seed phrase van beslagene wordt gevonden en het blockchainadres wordt geopend. De bijzondere aanduiding van de cryptovaluta kan op dat moment door de deurwaarder plaatsvinden en de deurwaarder zal de cryptovaluta direct moeten overmaken naar zijn eigen blockchainadres.

Zoals bij het bewijsbeslag al beschreven is, kan het voorkomen dat verwacht wordt dat beslagene beschikt over gegevensdragers, hardware wallet of software wallet (opgeslagen op memorysticks, smartphones, enzovoorts) en deze wallet(s) of gegevensdragers zich bevinden in de kleding van de schuldenaar (of een derde). Met name smartphones en memory sticks bevinden zich in de kleding. Het is bijvoorbeeld ook mogelijk dat deze zich bijvoorbeeld in de auto van betrokkene bevindt. In dat geval moet uitdrukkelijk verlof worden verzocht om deze daar in beslag te mogen nemen, zodat de rechter dat expliciet kan bepalen in het beslagverlof.

De beslagsyllabus geeft bij het bewijsbeslag aan dat een dwangsom kan worden verbeurd indien de beslagene niet meewerkt aan dit afzonderlijke verlof. Echter, het doel van ons beslag is de schuldenaar niet de gelegenheid te geven over zijn goed te beschikken met het oog op het uitoefenen van het verhaalsrecht. De kans bestaat dat het overgrote deel van het vermogen van de schuldenaar bestaat uit cryptovaluta. Indien er geen andere verhaalsmogelijkheden zijn, is een dwangsom geen effectieve maatregel om het afgeven van de private key die opgeslagen kan zijn in de smartphone en of hard wallet af te dwingen. In het geval de private key opgeslagen is op een smartphone wordt deze vaak in de kleding bewaard. Bij niet vrijwillig afgeven van de smartphone, is er geen mogelijkheid voor de IT -deskundige om de private key te achterhalen. Indien de smartphone niet wordt afgegeven, is het zeer waarschijnlijk dat de cryptovaluta binnen enkele minuten verdwenen zijn.

Voorstel

Het zou in dat geval mogelijk moeten zijn om artikel 444 Rv uit te breiden met fouillering, zodat gegevensdragers die in de kleding worden gedragen, daadwerkelijk in beslag genomen kunnen worden. De private key kan dan door de IT -deskundige ter plaatse achterhaald worden om zo de cryptovaluta op het blockchainadres over te maken naar het blockchainadres van de deurwaarder of bestuursorgaan. Doordat de deurwaarder vergezeld wordt door een ambtenaar van politie, die tevens HOvJ is, kan deze ambtenaar van politie de taak van de fouillering op zich nemen. Er kan aansluiting worden gezocht bij artikel 195, derde lid van het Wetboek van Strafvordering. Dit artikel geeft de rechter-commissaris de bevoegdheid om mensen (niet alleen de verdachte) aan hun persoon te onderzoeken. Deze bevoegdheid wordt gegeven aan de rechter-commissaris in geval van dringende noodzakelijkheid ten aanzien van hen van wie wordt vermoed dat zij sporen van het strafbare feit aan het lichaam of de kleding dragen. In dit geval is de bevoegdheid in geval van dringende noodzakelijkheid het veiligstellen van de verhaalsmogelijkheden.

Indien reeds een afzonderlijk verlof gegeven is om de gegevensdragers die op het lichaam of de kleding van betrokkene gedragen worden, in beslag te nemen, zou de Voorzieningenrechter -na weigering van betrokkene om vrijwillig mee te werken aan het afgeven van deze gegevensdragers- telefonisch het bevel aan de ambtenaar van politie, tevens HOvJ, kunnen geven om de schuldenaar en zo nodig anderen, aan zijn/haar lichaam en of kleding te onderzoeken.

Ons voorstel is om artikel 444, tweede lid Rv als volgt aan te passen:

“Indien de deuren gesloten zijn, of de opening daarvan geweigerd wordt, gelijk mede indien geweigerd wordt enige kamer of stuk huisraad te openen, en of indien geweigerd wordt de gegevensdragers, die een private key kunnen bevatten, die aan het lichaam of kleding worden gedragen te overhandigen alsmede wanneer bij niet-tegenwoordigheid van de geëxecuteerde er niemand gevonden wordt om hem te vertegenwoordigen, zal de deurwaarder zich vervoegen bij de burgemeester der gemeente in wiens tegenwoordigheid de opening van de deuren en van het huisraad en of onderzoek aan het lichaam of kleding na afzonderlijk bevel van de Voorzieningenrechter zal worden gedaan voor zover dat redelijkerwijs nodig is. De burgemeester kan zich doen vertegenwoordigen door een ambtenaar van politie die tevens hulpofficier van justitie is. Van de tegenwoordigheid van deze ambtenaar en van hetgeen in zijn bijzijn, uit kracht van dit en de volgende drie artikelen, is verricht, zal melding gemaakt worden in het proces-verbaal van beslag.”

Na inbeslagname van de cold of hot storage en het ontsleutelen van de private key (door een deskundige IT- specialist) kunnen de digitale valuta overgemaakt worden naar het blockchainadres van de deurwaarder , bestuursorgaan of een andere gerechtelijke bewaarder. Dit is de reden dat er ook om gerechtelijke bewaring wordt verzocht. De deurwaarder, of de derde, wordt als bewaarder aangewezen, zodat de cryptovaluta kunnen worden overgemaakt naar een blockchainadres waar betrokkene niet bij kan. Na overmaken van de cryptovaluta naar het blockchainadres van de deurwaarder, bestuursorgaan of bewaarder zijn de cryptovaluta veiliggesteld.

Om de rechten van geëxecuteerde te waarborgen, stellen wij daarnaast het volgende voor:

• Analoge toepassing van artikel 445 Rv; de deurwaarder maakt de digitale valuta over naar het blockchainadres dat de deurwaarder op zijn naam of op naam van de organisatie waar hij of zij toe behoort heeft geopend bij een intermediair, die in Nederland gevestigd is en staat vermeld bij de Nederlandse Bank in het register van aanbieders van Cryptodiensten, onder vermelding van het beslag, de naam van de executant en van de geëxecuteerde.

• Alvorens tot fouillering over te kunnen gaan, dient de deurwaarder daartoe altijd verlof van de voorzieningenrechter te krijgen. Dit verlof kan zowel schriftelijk, digitaal als mondeling door de voorzieningenrechter worden gegeven.

• Analoge toepassing van artikel 449 Rv; De deurwaarder stelt een dag en uur vast, waarop de digitale munten worden verkocht en ingewisseld voor een wettig betaalmiddel (euro’s).

• Analoge toepassing van artikel 462 Rv; De verkoop mag geen plaats hebben voor vier weken, te rekenen van de betekening aan de geëxecuteerde van het proces-verbaal van inbeslagname, bedoeld in artikel 445 Rv. Deze termijn kan verkort worden bij onderlinge toestemming van partijen of ook op verzoek van de meest gerede partij door de voorzieningenrechter.

Conclusie

Juridisch is het mogelijk om digitale valuta die in eigen beheer worden gehouden, in beslag te nemen. Omdat via de gewone dwangmiddelen, zoals de dwangsom, in veel gevallen niet kan worden afgedwongen dat de schuldenaar de benodigde private key aan de beslagleggende deurwaarder afgeeft, stellen wij voor dat de wet op dit punt wordt aangevuld met de mogelijkheid tot fouillering. Op die manier kan de deurwaarder in bezit komen van gegevensdragers, waarop de private key is opgeslagen. Deze gegevensdragers zijn essentieel voor de executie van cryptovaluta.

[*] Met dank aan mr. J.D. van Vlastuin en mr. J.  Graaff, voorzitter kennisgroep invordering en civiel recht voor hun commentaar op een eerdere versie van dit artikel, alsmede met dank aan mr. C.J.A. van der Maas, werkzaam bij het Functioneel Parket voor haar visie op beslag leggen op cryptovaluta in het strafrechtelijke systeem.

[1] de Europese DAC8-richtlijn van 17 oktober 2023 (Richtlijn (EU) 2023/2226).

[2] Wet implementatie EU-richtlijn gegevensuitwisseling cryptoactiva.

[3] www.ad.nl en www.bnr.nl

[4] De gerechtsdeurwaarder 2015, 1, De executie van Bitcoins, mr. M. Bernardt en mr. J.D. van Vlastuin.

[5] Hof Den Haag, 24 oktober 2018, ECLI:NL:GHDHA:2018:2821

[6] Rechtbank Amsterdam, 26 september 2024, ECLI:NL:RBAMS:2024:6472.

[7] Rechtbank Rotterdam, 29 december 2017, ECLI:NL:RBROT:2017:10955.

[8] Richtlijn (EU) 2023/2226 van de raad van 17 oktober 2023 tot wijziging van Richtlijn 2011/16/EU betreffende de administratieve samenwerking op het gebied van de belastingen, onder (11)

[9] Zie ook, Goederenrechtelijke positie van bitcoins, Marloes Agterdenbos, Bulletineke Justitia.

[10] Kamerstuk 36327 II, 2022-2023, nr 3, p 353

[11] Artikel 3:6 BW.

[12] Rechtbank Amsterdam 14 februari 2018, ECLI:NL:RBAMS:2018:869.

[13] Rechtbank. Overijssel 14 mei 2015, ECLI:NL:RBOVE:2014:2667, JOR 2014/266, m.nt. B. Bierens.

[14] https://www.dnb.nl/openbaar-register/registers-van-aanbieders-van-cryptodiensten/?p=1&l=10&rc=V1dGVEFD.

[15] Artikel 475a lid 4 Rv

[16] Rechtbank Amsterdam 15 februari 2024, ECLI:NL:RBAMS:2024:2212.

[17] Volgens bepaalde schrijvers kunnen deze rechten als waardepapier in beslag worden genomen, dus als een beslag op rechten aan toonder. Beslag op rechten aan toonder wordt ook gelegd op de wijze die geldt voor beslag op roerende zaken. Tycho de Graaf, Verhaalsbeslag op bitcoins. Tijdschrift voor Civiele Rechtspleging.

[18] artikel 711 jo 474bb eerste lid Rv. De artikelen 441, eerste lid, 442-445, 447 448,451, 453a, 455a, 457 en 461dd zijn van overeenkomstige toepassing op het conservatoire beslag , artikel 712 Rv.

[19] Artikel 443, lid 1 Rv.